De tool Circulair Gebouwd

Klaar om circulair te bouwen?

Met deze tool kan je bij de realisatie van een project van start tot oplevering maximaal inzetten op concrete circulaire ambities met alle betrokken bouwpartners. En zo wordt jouw project echt helemaal “circulair gebouwd”.

Waarom een tool "Circulair Gebouwd?"

Elk bouwproject is anders en heeft zijn eigen specifieke context en randvoorwaarden. Bovendien is de definitie van “circulair bouwen” of een “circulair gebouw” tot op vandaag niet eenduidig. De vertaling van de theoretische principes van circulair bouwen naar concrete acties of vereisten is dus voor elk project anders en de praktische implementatie ervan is een zeer uitdagende oefening.

Met GRO kan je de duurzaamheid in projecten concretiseren door te werken met een ambitieniveau en een selectie van duurzaamheidscriteria. Dit instrument bevat een heel uitgebreide lijst van criteria en kijkt naar duurzaamheid in de brede zin van het woord met ook heel wat criteria die de circulariteit nagaan van een project. Maar als men echt specifiek wil inzetten op circulariteit, dan volstaan de criteria uit GRO in sommige gevallen niet.

Met de tool “Circulair Gebouwd” willen we een antwoord bieden op de vraag naar een duidelijk communicatiemiddel m.b.t. circulaire ambities in bouwprojecten. Zo kan je bij de realisatie van een project van start tot oplevering maximaal inzetten op concrete circulaire ambities door alle betrokken bouwpartners. En zo wordt jouw project echt helemaal “circulair gebouwd”.

Neem een kijkje in de tool en maak je ambities concreet!

Voor wie is de tool "Circulair Gebouwd"?

De architect

Wanneer een architect een opdracht krijgt waarin circulariteit gevraagd wordt, kan de tool gebruikt worden om de circulariteit van het project en meer specifiek de ontwerpkeuzes aan te tonen. Met behulp van de circulaire ontwerprichtlijnen kan geïllustreerd worden in hoeverre een ontwerp veranderingsgericht is of in welke mate de onderdelen van het gebouw ontworpen worden voor hergebruik en recyclage. Verder biedt de tool een houvast om gerecupereerde materialen te integreren in een project en hoe dit aan te pakken. Ook richtlijnen m.b.t. de materiaalkeuze en een lage milieu-impact kunnen voor een architect van pas komen. Met het thema "Voorlopen in de transitie" tenslotte, biedt de tool mogelijke strategieën om een voorloper te zijn op het vlak van informatiebeheer en/of het inzetten van innovatieve businessmodellen of processen.

De opdrachtgever

Door circulaire ambities concreet te maken en ze op een visuele manier vast te leggen, laat de tool “Circulair Gebouwd” toe om over circulariteit te communiceren tussen verschillende partijen. In eerste instantie is de bouwheer, die deze ambities moet verwerken in een programma, een wedstrijdvraag, een geschikte contractvorm, een lastenboek,… de meest aangewezen partij om met de tool aan de slag te gaan. Door de verschillende stappen van de tool te doorlopen kan men tot een heldere en concrete vraagstelling komen.

Aangezien de integratie van circulariteit enkel kan slagen als bouwpartners reeds in een vroeg stadium betrokken worden bij het project, zullen ook andere partijen zoals de architect, de aannemer, studiebureaus of experten betrokken kunnen worden bij het gebruik van de tool.

Neem een kijkje in de tool en maak je ambities concreet!

De aannemer

Nu circulariteit ingang vindt in bouwprojecten zal ook de aannemer op een bepaald moment met bijkomende vereisten inzake circulariteit geconfronteerd worden. Wanneer de circulaire ambities in een project met behulp van deze tool geconcretiseerd worden, maakt dit het voor de aannemer gemakkelijker om de consequenties van de bijkomende vereisten voor het bouwproces in te schatten en correct te begroten.

Meer en meer wordt in het kader van circulair bouwen voor een meer “open” vraagstelling gekozen, met formules die samenwerking in een vroeg stadium stimuleren. Het is dan aan de aannemer zelf om met oplossingen te komen en de circulariteit ervan aan te tonen. Met behulp van de tool kan de aannemer samen met de andere projectpartners de circulariteit illustreren en zich hiermee onderscheiden van zijn concurrenten. Bovendien biedt de tool ook concrete houvast om bepaalde circulaire ambities waar te kunnen maken. Zo kan geïllustreerd worden in welke mate de gekozen bouwsystemen en verbindingswijzen hergebruik en recyclage in de toekomst mogelijk maken. Of welke concrete maatregelen nodig zijn om hergebruik bij een bestaande situatie te maximaliseren. Wanneer een gebouwenpaspoort gevraagd wordt, een taak die typisch voor de aannemer is, geeft de tool aan wat dit juist inhoudt. Bijkomend illustreert de tool wat de aannemer kan ondernemen inzake afvalbeheer tijdens de bouwfase, het onderhoud van het gebouw achteraf, documentatiebeheer of innovatieve businessmodellen.

Bouwteam of consortia

Tenslotte laat de tool toe om met verschillende bouwpartners samen de circulaire ambities van een bouwheer te vertalen naar concrete maatregelen en vereisten. Op deze manier wordt op een eenduidige en transparantie manier gecommuniceerd over circulariteit en zitten alle partijen van in het begin op dezelfde lijn.

Hoe ga je te werk?

STAP 1: Formuleren van een algemene visie

Bij de start van een project waarbij men circulaire ambities heeft, is het belangrijk om deze scherp te stellen en te concretiseren. Circulair bouwen is een breed concept dat niet door iedereen op dezelfde manier begrepen wordt en dat heel wat verschillende aspecten kan omvatten. Om hier klaarheid in te scheppen bestaat de eerste stap van deze begeleidingstool uit het beschrijven van een duidelijke visie op de circulariteit van het project op basis van mogelijke toekomstscenario’s voor het gebouw. Het is belangrijk om hierbij voldoende rekening te houden met de context en de specifieke randvoorwaarden eigen aan het project. In STAP 1 wordt gevraagd om deze visie kort uit te schrijven. Er staan ook hulpvragen geformuleerd die kunnen helpen om tot een goede beschrijving te komen.

STAP 2: Algemene circulaire ambities vastleggen

In deze stap wordt, op basis van de eerder omschreven visie op de circulariteit een algemeen ambitieniveau vastgelegd per thema. Dit gebeurt door een percentage toe te kennen aan elk van de 4 thema’s om aan te duiden in welke mate men in het project op elk van hen wil inzetten. Dit biedt een visuele weergave van het algemeen gewenste circulaire ambitieniveau voor elk van de 4 hoofdthema's.

Elk project heeft zijn eigen specifieke context en randvoorwaarden, het is dan ook onmogelijk om maximale prioriteit te geven aan elk thema. In deze stap is het de bedoeling om op een laagdrempelige manier te visualiseren welke inspanning men wil leveren per thema om een bepaald niveau van circulariteit te behalen.

STAP 3: Concrete selectie van circulaire vereisten per thema

Maak in de stappen 3.1 tot 3.4 per thema een selectie van wat je wil meenemen in jouw project. Dit gebeurt door telkens met “ja” of “nee” aan te duiden welke circulaire vereisten men wil beschouwen. Op deze manier maak je de gewenste circulariteit van je project concreet.

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen “MUST HAVES” en “EXTRA’S. De “MUST HAVES” zijn die circulaire aspecten die absoluut minimaal nodig zijn wanneer men op een thema wil inzetten. Ze zijn in principe dus altijd belangrijk, los van de context of de initieel voorziene functie van het gebouw. De “EXTRA’S” zijn extra eisen die opgelegd kunnen worden om (nog) meer op dit thema in te zetten. Zij duwen het ambitieniveau verder omhoog. Rekening houdend met de specifieke context en randvoorwaarden van het project, is het aan de gebruiker zelf om in te schatten welke extra eisen meegenomen kunnen worden.

STAP 4: Bijstellen van de ambitieniveaus per thema

In stap 4 krijg je na het doorlopen van de invulformulieren een berekening van de gewenste ambitieniveaus per thema. Hier wordt ook nagegaan of alle “MUST HAVES” per thema geselecteerd werden. In deze stap kijk je na of je eerder ingestelde ambitieniveau per thema in stap 2 overeenkomt met het berekende ambitieniveau in stap 4. Zijn er grote verschillen? Dan zal je je algemene ambitieniveau moeten aanpassen (en dus ook tijd en middelen hierop afstemmen) of de geselecteerde vereisten moeten aanpassen (meer of minder vereisten selecteren). Door deze oefening te maken kan je nagaan of je realistische ambities voorop hebt gesteld en kan je de nodige aanpassingen doen om tot een realistisch verhaal te komen.

STAP 5: Dashboard van circulaire ambities

In stap 5 worden de circulaire aspecten per deelthema gevisualiseerd in de vorm van een dashboard. Genereer op basis van dit dashboard een communicatiefiche die dient om over de circulaire ambities van het project te communiceren. Ze kan gebruikt worden in de aanbesteding, om oplossingen te vergelijken, of om gedurende het ontwerpproces beslissingen af te toetsen. Het dient als houvast om met de betrokken bouwpartners over de gewenste circulariteit in het project te communiceren.

STAP 6: Nakijken in hoeverre de circulaire ambities behaald werden

Naarmate het project vordert kan nagegaan worden in hoeverre de circulaire vereisten gerealiseerd werden. Dit gebeurt door in de tabbladen 1.a tot 4 in de kolom “check” voor elk criterium aan te duiden met “ja” of “nee” of het behaald werd. Soms zijn er externe factoren die bepalen of bepaalde zaken uitgevoerd kunnen worden of niet. Om dit te duiden is er ruimte voorzien voor opmerkingen/leerlessen/verbeterpunten. De resultaten van deze evaluatie worden gevisualiseerd in de vorm van een dashboard in tabblad “CHECK”. Deze oefening biedt de mogelijkheid om te reflecteren over de reden waarom het resultaat afwijkt van de vooropgestelde ambities in positieve of negatieve zin. Dit kan helpen om in een toekomstig project betere inschattingen te kunnen maken naar de haalbaarheid van ambities toe en helpt om leerlessen te capteren.

"Bij het Emergis Living lab werd sterk ingezet op het bestaande valoriseren met de ambitie om 24% van de bestaande constructie te behouden. Uiteindelijk werd deze ambitie met 4 % overschreden dankzij het behoud van de fundering, betonvloer en een tegelvloer van het te slopen gedeelte".

Dashboardberekeningsmethode

De scores in de vorm van percentages die op het dashboard terug te vinden zijn drukken niet uit hoe circulair een gebouw is, maar tonen aan in hoeverre men op een bepaalde thematiek wil inzetten. Het doel is dus niet om 100% te halen op elk thema, het doel is om per project een ambitieus maar realistisch percentage vast te leggen en op te volgen of dit ook gehaald wordt.

Ambitieniveau uitgedrukt in percentages:

Ontwerp voor hergebruik en recyclage

Omdat het vermijden van het gebruik van materialen bovenaan de circulariteitsladder staat, wordt in de calculator eerst nagegaan of er materiaalbesparende optimalisaties worden gedaan of nog beter: materialen worden vermeden. Hiervoor worden bonuspunten toegekend:

Materiaalbesparing = 2 punten
Vermijden van het gebruik van materialen = 20 punten = maximumscore

Vervolgens wordt voor 4 aspecten nagekeken in welke mate elk gebouwonderdeel ontworpen werd om hergebruik en recyclage in de toekomst mogelijk te maken. In functie van de antwoorden wordt een schaal van 4 niveaus gebruikt met een puntenverdeling van 0, 1,3 en 5. Men kan dus per gebouwonderdeel een maximumscore van 20 punten behalen, wanneer voor alle aspecten maximaal ingezet werd op een hoog hergebruik en recyclagepotentieel.

Tenslotte worden de scores per gebouwonderdeel omgezet naar een percentage dat het ambitieniveau voor het volledige gebouw representeert. Hiervoor worden de scores per gebouwonderdeel met onderstaande wegingsfactoren samengebracht in een totaalpercentage. De wegingsfactoren zijn overgenomen uit DGNB New buildings criteria set - versie 2018, TEC1.6 / EASE OF RECOVERY AND RECYCLING.

Achter deze wegingsfactoren zit volgende logica: wanneer gebouwonderdelen regelmatig onderhevig zijn aan veranderingen (omwille van hun beperkte technische of functionele levensduur) is het des te meer belangrijk dat ze ontworpen werden voor hergebruik of recyclage. Daarom hebben de vloer, binnenwanden en het plafond een hoge wegingsfactor. De fundering daarentegen blijft in de meeste gevallen ongewijzigd en heeft daarom de laagste wegingsfactor.